In de afgelopen jaren is er toenemende bezorgdheid ontstaan over het gebruik van staalslakken als bouwmateriaal voor wegen en dijken, met name vanwege de mogelijke milieuschade en gezondheidsrisico’s. Recente rapportages van onder andere de NOS en het RIVM hebben de discussie verder aangewakkerd. In de Oosterschelde zijn vissers en milieuorganisaties al langer bezorgd over de ecologische impact van gestorte staalslakken. Ze wijzen op sterfte onder kreeften, mosselen en ander zeeleven, en veranderingen in de bodemstructuur.
Wat zijn staalslakken?
Staalslakken zijn restproducten die ontstaan bij de productie van staal. Ze bevatten onder andere metalen en ongebluste kalk. Vanwege hun stevigheid worden ze vaak hergebruikt in de bouw, bijvoorbeeld voor het verstevigen van dijken en oevers. Uit onderzoek van onder meer Wageningen Marine Research blijkt dat deze slakken, mogelijk giftige stoffen bevatten, zoals zware metalen en ongebluste kalk, die kunnen vrijkomen in het water men noemt dit uitloging. Dit kan leiden tot vervuiling van bodem en water.
Milieuproblemen en gezondheidsklachten
Op diverse locaties in Nederland zijn in het verleden problemen gemeld na het gebruik van staalslakken. In Spijk (Gelderland) werden 700.000 ton staalslakken gestort bij de uitbreiding van een golfclub. Omwonenden kregen luchtwegklachten en bloedneuzen, en het waterschap constateerde verhoogde waarden van zware metalen in het milieu.
In Eerbeek werd een zonnepark gebouwd op een laag staalslakken. Ook daar meldden omwonenden gezondheidsklachten. Volgens de GGD ontstonden de bloedneuzen, waarover omwonenden spraken, door het stof. Dat bevatte ongeblust kalk. Dit zou verholpen zijn omdat de staalslakken niet meer werden verplaatst. De ervaring van omwonenden was anders en het water in de omgeving vertoonde een verhoogde pH-waarde, vergelijkbaar met gootsteenontstopper aldus de ILT (Inspectie Leefomgeving en transport).
Reactie van Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat heeft aangegeven dat staalslakken sinds 2009/2010 niet meer worden gebruikt in de aanleg van rijkswegen vanwege scheurvorming in het asfalt. Echter, ze worden nog steeds ingezet voor het verstevigen van dijken en oevers. Op de website van Rijkswaterstaat is te lezen dat van 2020 tot 2022 de vooroevers van de Ooster- en Westerschelde zijn verstevigd met breuksteen en staalslakken. In januari 2024 overwoog Rijkswaterstaat het gebruik van staalslakken voor het verstevigen van een vaargeul in de Westerschelde, ondanks bezwaren van natuurorganisaties. Later dat jaar werd besloten hiervan af te zien vanwege de ophef en milieuproblemen elders.
Beleidsmaatregelen en toekomst
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft aangekondigd een landelijke meldplicht in te voeren voor het gebruik van staalslakken. Deze meldplicht moet ervoor zorgen dat gemeenten, provincies en toezichthouders vooraf kunnen beoordelen of het gebruik van staalslakken op een bepaalde locatie verantwoord is. De meldplicht gaat naar verwachting in 2026 in.
Staatssecretaris Vivianne Heijnen heeft in 2024 toegezegd blijvend onderzoek te doen naar het veilig toepassen van staalslakken voor kustverdediging. Een totaalverbod op het gebruik van staalslakken is op dit moment niet aan de orde.
Conclusie
Hoewel staalslakken als circulair bouwmateriaal worden beschouwd, tonen recente incidenten aan dat het gebruik ervan risico’s met zich meebrengt voor mens en milieu. Het is essentieel dat toepassingen zorgvuldig worden overwogen en dat er transparantie is over de locaties en omstandigheden waarin staalslakken worden gebruikt. De aangekondigde meldplicht en verdere onderzoeken zijn eerste stappen. Staatssecretaris Jansen van Milieu kondigt aan opnieuw onderzoek te willen doen in reactie op de laatste waarschuwing van de ILT, zelfs naar het mogelijk wettelijk verbieden van toepassing van staalslakken, dit meldt de NOS.
Meer informatie over staalslakken in Ooster- en Westerschelde
J.W.M. Wijsman, E.M. Foekema en M.J. van den Heuvel-Greve, 2024. Uitloging LD-staalslakken; Overzicht bestaande kennis van de effecten bij toepassing in de Ooster- en Westerschelde. Wageningen Marine Research rapport C025/24. https://doi.org/10.18174/657884. Dit rapport is gratis te downloaden.
Bronnen: Visserijnieuws, NOS, Trouw, RIVM, NRC, Rijkswaterstaat, RD, RIVM